Tự kỷ là một rối loạn phát triển ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp và tương tác xã hội của trẻ em. Mặc dù có vẻ ngoài không quá nghiêm trọng, tự kỷ gây ra những khó khăn đáng kể cho cả trẻ em và gia đình. Trong bối cảnh xã hội hiện nay, tự kỷ đang dần trở thành một vấn đề sức khỏe cộng đồng cần được quan tâm.
Tự kỷ không chỉ là một thuật ngữ y khoa, mà còn là một thế giới nội tâm phức tạp, nơi những đứa trẻ phải đối mặt với những rào cản trong giao tiếp và tương tác xã hội. Mỗi đứa trẻ tự kỷ là một cá thể độc đáo, với những đặc điểm và nhu cầu riêng biệt. Chúng ta cần nhìn nhận tự kỷ không chỉ qua những biểu hiện bên ngoài, mà còn phải thấu hiểu những khó khăn và tiềm năng ẩn chứa bên trong mỗi đứa trẻ. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể đồng hành và hỗ trợ các em một cách hiệu quả nhất. Tự kỷ đặt ra những câu hỏi sâu sắc về sự khác biệt và sự chấp nhận trong xã hội. Nó đòi hỏi chúng ta phải nhìn nhận lại cách chúng ta giao tiếp, tương tác và xây dựng cộng đồng, để tạo ra một môi trường thực sự hòa nhập và tôn trọng sự đa dạng.
Can thiệp vận động cho trẻ gặp vấn đề về ngôn ngữ giao tiếp tại Bệnh viện Việt Nam – Thụy Điển Uông Bí
Tự kỷ không phải là một căn bệnh, mà là một rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến cách một người giao tiếp và tương tác xã hội. Mỗi đứa trẻ tự kỷ là một cá thể riêng biệt, với những đặc điểm và nhu cầu khác nhau. Bác sĩ Trần Thị Hải Yến, khoa Nhi, bệnh viện Việt Nam – Thụy Điển Uông Bí cho biết: “Tự kỷ là một phổ rối loạn, nghĩa là mức độ và biểu hiện của nó rất đa dạng. Có những trẻ gặp khó khăn trong giao tiếp, nhưng lại có năng khiếu đặc biệt về toán học hoặc âm nhạc. Điều quan trọng là chúng ta cần nhìn nhận và hỗ trợ các em một cách toàn diện.” Điều này có nghĩa là chúng ta cần tránh những quan niệm sai lầm và định kiến về tự kỷ. Thay vào đó, chúng ta cần tập trung vào việc hiểu rõ những thách thức mà trẻ tự kỷ phải đối mặt, đồng thời khám phá và phát huy những tiềm năng của các em. Sự đa dạng trong biểu hiện của tự kỷ đòi hỏi chúng ta phải có một cách tiếp cận linh hoạt và cá nhân hóa, phù hợp với nhu cầu của từng đứa trẻ. Chúng ta cần tạo ra một môi trường hỗ trợ, nơi trẻ tự kỷ có thể cảm thấy an toàn, được thấu hiểu và được khuyến khích phát triển.
Hỗ trợ can thiệp vận động cho trẻ tại Bệnh viện Việt Nam – Thụy Điển Uông Bí
Việc nhận biết sớm các dấu hiệu tự kỷ là vô cùng quan trọng để can thiệp kịp thời. Dưới đây là một số dấu hiệu thường gặp: chậm nói hoặc không phát triển ngôn ngữ, khó khăn trong giao tiếp phi ngôn ngữ (ánh mắt, cử chỉ), hành vi lặp đi lặp lại, khó khăn trong việc hòa nhập với bạn bè, có những sở thích hẹp hòi và đặc biệt. Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là những dấu hiệu này có thể khác nhau ở mỗi đứa trẻ và không phải lúc nào cũng rõ ràng. Việc chẩn đoán tự kỷ đòi hỏi sự đánh giá toàn diện từ các chuyên gia, bao gồm bác sĩ, nhà tâm lý học và chuyên gia trị liệu. Cha mẹ nên tìm kiếm sự tư vấn từ các chuyên gia nếu họ có bất kỳ lo ngại nào về sự phát triển của con mình. Việc can thiệp sớm có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong cuộc sống của trẻ tự kỷ, giúp các em phát triển các kỹ năng cần thiết để giao tiếp, học tập và hòa nhập xã hội.
Mặc dù tự kỷ là một thách thức, nhưng không phải là một “bản án”. Với sự hỗ trợ đúng đắn, trẻ tự kỷ hoàn toàn có thể phát triển và hòa nhập với xã hội. Bác sĩ Trần Thị Hải Yến chia sẻ: “Đối với những trẻ rối loạn phổ tự kỷ, việc can thiệp sớm là can thiệp trước 3 tuổi. Bởi vì những bạn này có những khiếm quyết về mặt giao tiếp, tương tác xã hội và các rối loạn hành vi. Vì vậy, khi mà mình can thiệp sớm cho các bạn sẽ giúp được cải thiện. Thứ nhất là về vấn đề về ngôn ngữ. Các bạn có thể là giao tiếp tốt hơn, tương tác xã hội và có thể là khả năng là hòa nhập cộng đồng tốt hơn. Còn nếu như mình can thiệp muộn thì tiến triển sẽ chậm và con sau này sẽ khó hòa nhập hơn.” Bên cạnh đó, các phương pháp giáo dục đặc biệt và các chương trình hỗ trợ xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ tự kỷ phát huy tối đa tiềm năng của mình. Điều quan trọng là chúng ta cần tạo ra một môi trường hỗ trợ, nơi trẻ tự kỷ có thể học hỏi, phát triển và cảm thấy được chấp nhận.
Gia đình luôn là nền tảng đầu tiên và vững chắc nhất đối với mọi đứa trẻ, và với trẻ tự kỷ, vai trò của gia đình lại càng trở nên đặc biệt quan trọng. Ngay từ những dấu hiệu đầu tiên, cha mẹ thường là người phát hiện ra sự khác biệt trong hành vi, ngôn ngữ hay cảm xúc của con. Và cũng chính họ là những người đồng hành không ngừng nghỉ trên hành trình dài đầy thách thức nhưng cũng chan chứa tình yêu thương ấy.
Sự thấu hiểu, kiên nhẫn và tình cảm không điều kiện của cha mẹ có thể trở thành “liều thuốc nhiệm màu” giúp trẻ tự kỷ cảm thấy an toàn, được chấp nhận và yêu thương. Những cử chỉ nhỏ như một cái ôm, một ánh mắt động viên, hay sự kiên trì khi dạy con từng bước giao tiếp, đều góp phần tạo nên nền tảng vững chắc để trẻ tự tin từng ngày bước ra thế giới. Việc tạo dựng một môi trường sống ổn định, ít tiếng ồn, có lịch sinh hoạt rõ ràng sẽ giúp trẻ cảm thấy an tâm và dễ thích nghi hơn. Bên cạnh đó, việc cha mẹ chủ động tìm hiểu, áp dụng các phương pháp can thiệp sớm, kỹ thuật giáo dục đặc biệt, tham gia các lớp tập huấn hoặc trị liệu có sự hướng dẫn của chuyên gia sẽ giúp tăng hiệu quả trong quá trình hỗ trợ trẻ.
Tuy nhiên, việc chăm sóc và nuôi dạy một đứa trẻ tự kỷ không hề dễ dàng. Nó đòi hỏi sự bền bỉ, sức khỏe tinh thần và thể chất mạnh mẽ của cha mẹ. Chính vì vậy, cha mẹ cũng cần biết lắng nghe và chăm sóc bản thân, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ các tổ chức xã hội, nhóm cha mẹ có cùng hoàn cảnh, hoặc chuyên gia tâm lý. Những buổi chia sẻ, giao lưu kinh nghiệm giữa các gia đình không chỉ giúp họ học hỏi lẫn nhau mà còn giúp giảm cảm giác cô đơn, tạo thêm niềm tin và động lực để cùng bước tiếp.
Tự kỷ không phải là căn bệnh, cũng không phải là điều gì đáng sợ hay xa lạ. Đó đơn giản là một cách khác biệt trong việc cảm nhận, suy nghĩ và tương tác với thế giới. Những đứa trẻ tự kỷ có thể gặp khó khăn trong giao tiếp, ngôn ngữ, hoặc hành vi xã hội, nhưng bên trong các em vẫn là một thế giới nội tâm phong phú, với nhiều tiềm năng chưa được khám phá.
Chúng ta cần thay đổi cách nhìn nhận, từ sự thương hại sang sự tôn trọng và đồng hành. Xã hội cần nhận thức rõ rằng sự đa dạng thần kinh (neurodiversity) là một phần không thể thiếu trong bức tranh tổng thể của nhân loại. Mỗi đứa trẻ tự kỷ đều có thể phát triển, học hỏi và tỏa sáng nếu được tạo điều kiện phù hợp. Đó có thể là khả năng ghi nhớ xuất sắc, khiếu thẩm mỹ nghệ thuật, tư duy logic vượt trội, hoặc một cách cảm nhận âm thanh độc đáo…
Để điều đó trở thành hiện thực, cần lắm sự chung tay của cộng đồng. Các trường học, cơ sở y tế, tổ chức xã hội, và nhất là từng cá nhân trong xã hội phải hành động từ việc loại bỏ những định kiến sai lầm, đến việc xây dựng những chương trình giáo dục hòa nhập, tạo công ăn việc làm, mở rộng các không gian sinh hoạt thân thiện với người tự kỷ.
Một cái nhìn thiện cảm, một cử chỉ hỗ trợ nơi công cộng, hay đơn giản là chấp nhận sự khác biệt đó chính là khởi đầu của một xã hội bao dung và nhân văn hơn.
Thanh Nga (CDC)
