Từ tháng 5/2025 đến nay, đã xuất hiện nhiều đợt mưa lớn gây ra ngập lụt cục bộ, sạt lở đất ở một số địa phương và dự báo trong thời gian tới sẽ có các cơn bão và nhiều đợt mưa lớn xảy ra. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Công điện số 76/CĐ-TTg ngày 28/5/2025, Công điện số 86/CĐ-TTg ngày 10/6/2025 về việc chủ động ứng phó với áp thấp nhiệt đới có khả năng mạnh lên thành bão và mưa lũ.
Thiên tai – dù xuất hiện bất ngờ hay theo chu kỳ – luôn mang theo những hậu quả nặng nề về người và của. Tuy nhiên, ít ai hình dung được rằng đằng sau những con số thương vong và thiệt hại về tài sản, là những vết thương dai dẳng, âm ỉ, đe dọa sức khỏe thể chất và tinh thần của hàng triệu người. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, việc nhìn nhận đúng mức tác động của thiên tai đến sức khỏe cộng đồng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính ân cần thăm hỏi, tặng quà động viên những bệnh nhân bị thương do bão Yagi.
Tổn thương thể chất: những nguy cơ cận kề khi thiên tai
Khi bão lũ tràn về, sạt lở đất xảy ra hay động đất làm rung chuyển mặt đất, hậu quả thường thấy là hàng loạt chấn thương – từ trầy xước, gãy xương cho đến đe dọa tính mạng như đa chấn thương, mất máu. Hệ thống y tế tại những vùng bị ảnh hưởng thường rơi vào tình trạng quá tải, hoặc thậm chí tê liệt khi cơ sở vật chất bị phá hủy, giao thông bị chia cắt.
Không dừng lại ở những tác động tức thời, thiên tai còn mở đường cho hàng loạt bệnh truyền nhiễm bùng phát. Mưa lớn kéo dài, nước lũ không tiêu thoát khiến môi trường sống bị ô nhiễm nghiêm trọng. Các bệnh như tiêu chảy, tả, viêm gan A, thương hàn xuất hiện do người dân sử dụng nguồn nước bẩn. Trong khi đó, ao tù nước đọng là điều kiện lý tưởng cho muỗi sinh sản, làm gia tăng bệnh sốt xuất huyết và sốt rét – đặc biệt nghiêm trọng ở trẻ em và người già.
Đáng lo ngại hơn, việc tiếp xúc với xác động vật, rác thải sinh hoạt hoặc nước lũ có thể khiến người dân mắc các bệnh nguy hiểm như leptospirosis (nhiễm khuẩn xoắn móc câu) hoặc nhiễm trùng da diện rộng. Trong những hoàn cảnh như vậy, việc thiếu thuốc men, không có bác sĩ chuyên khoa càng khiến tình trạng sức khỏe cộng đồng thêm trầm trọng.
Những ảnh hưởng tới sức khỏe tinh thần
Không dễ dàng để vượt qua một trận thiên tai nếu bạn đã chứng kiến người thân mất đi, ngôi nhà đổ nát hay cộng đồng xung quanh bị tàn phá. Những cú sốc tinh thần này có thể kéo dài nhiều năm và để lại những hệ quả tâm lý nặng nề. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), sau thiên tai, tỷ lệ người mắc các rối loạn tâm thần như trầm cảm, lo âu, rối loạn stress sau sang chấn (PTSD) tăng đáng kể.
Trẻ em là đối tượng dễ bị tổn thương nhất. Những cơn ác mộng, cảm giác sợ hãi, mất phương hướng và khó khăn trong học tập là những biểu hiện thường gặp. Nếu không được tư vấn tâm lý đúng cách, những trải nghiệm tiêu cực này có thể ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển thể chất và tinh thần của trẻ.
Người trưởng thành cũng không tránh khỏi khủng hoảng tinh thần. Họ phải gánh vác trách nhiệm tái thiết cuộc sống, tìm kiếm thu nhập mới, chăm sóc người thân bị thương, trong khi bản thân cũng đang tổn thương. Trong nhiều trường hợp, các vấn đề tâm lý bị che giấu do người dân không có thói quen tìm kiếm sự giúp đỡ tâm lý chuyên nghiệp.
Lãnh đạo CDC Quảng Ninh hướng dẫn các phương án đảm bảo y tế sau bão lũ.
Các cơ sở y tế gồng mình trước ảnh hưởng
Một trong những thách thức lớn nhất sau thiên tai là duy trì hoạt động của các trạm y tế và bệnh viện. Không ít lần, hình ảnh những bác sĩ làm việc không ngừng nghỉ giữa đống đổ nát để cứu chữa người bệnh đã trở thành biểu tượng về sự tận tâm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy các trạm xá vùng sâu vùng xa rất dễ bị cô lập khi thiên tai xảy ra.
Nguồn cung thuốc men, vật tư y tế không kịp thời khiến nhiều bệnh nhân mạn tính không được điều trị liên tục. Người bị cao huyết áp, tiểu đường, hen suyễn… nếu không có thuốc, sẽ đối diện với nguy cơ biến chứng nguy hiểm. Tình trạng thiếu vaccine, nước sạch, thực phẩm an toàn tại các điểm sơ tán làm tăng khả năng bùng phát dịch bệnh.
Không chỉ thiếu vật chất, hệ thống y tế còn thiếu nguồn nhân lực được huấn luyện chuyên sâu về y tế khẩn cấp và tâm lý sau thảm họa. Trong khi đó, việc triển khai lực lượng cứu trợ từ trung ương xuống địa phương còn chậm, thiếu tính liên kết và linh hoạt.
Giải pháp phòng chống
Thiên tai là điều không thể tránh khỏi, nhưng chúng ta có thể giảm nhẹ hậu quả nếu chuẩn bị từ sớm. Việt Nam – một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu – cần tăng cường hơn nữa hệ thống cảnh báo sớm, nâng cao năng lực phản ứng của cộng đồng địa phương và đào tạo lực lượng y tế sẵn sàng trong mọi tình huống.
Đặc biệt, hỗ trợ tâm lý sau thiên tai cần được đưa vào các gói cứu trợ khẩn cấp như một hạng mục bắt buộc. Việc kết hợp giữa điều trị thể chất và chăm sóc tinh thần là yếu tố then chốt để phục hồi toàn diện cho người dân.
Song song đó, cần đầu tư xây dựng hạ tầng y tế vững chắc, thân thiện với khí hậu, có khả năng chống chịu thiên tai. Chính sách y tế cần lồng ghép yếu tố thích ứng với biến đổi khí hậu và phân bổ nguồn lực công bằng giữa các vùng miền.
Thiên tai không chỉ là những cơn bão lũ dữ dội hay rung chấn bất ngờ – mà còn là những chuỗi ảnh hưởng kéo dài, sâu rộng đến sức khỏe con người. Việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng trong và sau thiên tai không chỉ là trách nhiệm của ngành y tế, mà cần sự chung tay của cả hệ thống chính trị – xã hội. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể xây dựng một cộng đồng thật sự kiên cường trước những biến động của tự nhiên.
Tuấn Anh – CDC Quảng Ninh
Infographic khuyến cáo phòng, chống một số bệnh thường gặp trong mùa mưa lũ, ngập lụt
