Tật khúc xạ, bao gồm cận thị, viễn thị và loạn thị, đang ngày càng trở thành một vấn đề sức khỏe cộng đồng cấp thiết, đặc biệt là trong lứa tuổi học đường giai đoạn nhạy cảm về phát triển thể chất và trí tuệ. Theo thống kê của Bộ Y tế và các tổ chức y tế quốc tế, tỷ lệ học sinh mắc các tật khúc xạ đang gia tăng nhanh chóng trong những năm gần đây, với cận thị chiếm tỷ lệ cao nhất, đặc biệt ở các đô thị lớn.
Đây là tình trạng thị lực suy giảm do mắt không thể tập trung ánh sáng chính xác lên võng mạc, dẫn đến hình ảnh bị nhòe. Xét về khía cạnh y học, nguyên nhân gây ra tật khúc xạ rất đa dạng, có thể bắt nguồn từ yếu tố di truyền, sự phát triển bất thường của cấu trúc mắt, hoặc các tác động từ môi trường sống và thói quen sinh hoạt, học tập không khoa học.
Cận thị, loại tật khúc xạ phổ biến nhất ở lứa tuổi học sinh, thường xảy ra khi chiều dài trục trước sau của nhãn cầu lớn hơn bình thường hoặc giác mạc quá cong, khiến ảnh của vật thể hội tụ ở phía trước võng mạc. Ngược lại, viễn thị xảy ra khi trục trước sau của nhãn cầu quá ngắn hoặc giác mạc quá phẳng, làm cho ảnh hội tụ ở phía sau võng mạc. Loạn thị là tình trạng giác mạc hoặc thủy tinh thể có hình dạng bất thường, dẫn đến nhiều điểm hội tụ khác nhau trên võng mạc, gây ra hình ảnh bị biến dạng.
Hình ảnh minh họa một số tật khúc xạ học đường thường mắc phải ở học sinh
Tật khúc xạ học đường không chỉ ảnh hưởng đến khả năng học tập và sinh hoạt hàng ngày của học sinh mà còn có thể gây ra những hậu quả lâu dài cho sức khỏe mắt nếu không được phát hiện và điều chỉnh kịp thời. Trẻ em mắc tật khúc xạ thường gặp khó khăn trong việc nhìn rõ bảng, đọc sách, tham gia các hoạt động thể thao và vui chơi, từ đó ảnh hưởng đến kết quả học tập, sự tự tin và hòa nhập xã hội. Nếu không được điều chỉnh đúng cách, tật khúc xạ có thể tiến triển nặng hơn, thậm chí dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như nhược thị, lé mắt hoặc tăng nguy cơ mắc các bệnh lý về mắt khác trong tương lai.
Nhận thức rõ tầm quan trọng của việc kiểm soát và phòng ngừa tật khúc xạ học đường, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) tỉnh Quảng Ninh đã và đang đóng vai trò then chốt trong công tác chỉ đạo tuyến và phối hợp chuyên môn để triển khai hiệu quả các chương trình khám sàng lọc tật khúc xạ cho học sinh và cộng đồng trên địa bàn tỉnh. CDC Quảng Ninh chủ động xây dựng kế hoạch, hướng dẫn các trung tâm y tế tuyến huyện, thị xã, thành phố và các trường học về quy trình khám sàng lọc, tiêu chuẩn chẩn đoán và phương pháp quản lý các trường hợp mắc tật khúc xạ. Bên cạnh đó, Trung tâm còn tăng cường phối hợp với các bệnh viện chuyên khoa mắt, các tổ chức xã hội và các đơn vị liên quan để huy động nguồn lực, nâng cao năng lực cho cán bộ y tế tuyến dưới trong việc thực hiện các kỹ thuật khám và tư vấn về tật khúc xạ.
Bác sĩ Khoa Da liễu – Phòng chống mù lòa tại cộng đồng (CDC) khám sàng lọc tật khúc xạ học đường
Thông qua các chương trình khám sàng lọc định kỳ tại trường học và cộng đồng, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) tỉnh Quảng Ninh đã và đang đóng vai trò then chốt trong việc phát hiện sớm các trường hợp mắc tật khúc xạ, góp phần nâng cao chất lượng thị lực và sức khỏe học đường. Những chương trình này không chỉ giúp xác định được tình trạng thị lực của học sinh một cách kịp thời, mà còn mở ra cơ hội can thiệp hiệu quả ở giai đoạn sớm – khi trẻ chưa bị ảnh hưởng nhiều đến quá trình học tập và sinh hoạt hàng ngày. Nhờ vào sự phối hợp chặt chẽ giữa CDC Quảng Ninh và các trường học, nhiều em học sinh đã được phát hiện các biểu hiện cận thị, loạn thị, viễn thị ngay từ khi chưa có triệu chứng rõ ràng.
Sau khi được khám sàng lọc, học sinh và người dân sẽ được các cán bộ y tế tư vấn kỹ lưỡng về tình trạng mắt hiện tại cũng như định hướng điều trị phù hợp. Đối với các trường hợp cần can thiệp, sẽ được giới thiệu sử dụng kính đeo mắt đúng tiêu chuẩn, kính áp tròng y tế, hoặc các phương pháp điều trị đặc biệt như tập điều tiết thị lực, dùng thuốc hỗ trợ hoặc thậm chí can thiệp ngoại khoa nếu cần thiết. Đặc biệt, CDC Quảng Ninh còn chú trọng đến việc xây dựng mạng lưới theo dõi, tái khám định kỳ, giúp trẻ em và phụ huynh yên tâm trong suốt quá trình điều trị, phòng ngừa biến chứng và ngăn ngừa tình trạng bệnh tiến triển nặng hơn.
Song song với hoạt động khám sàng lọc, công tác truyền thông – giáo dục sức khỏe cũng được CDC Quảng Ninh đẩy mạnh dưới nhiều hình thức: phát tờ rơi, tổ chức truyền thông tại lớp học, hướng dẫn trực tiếp cho giáo viên, phụ huynh, thông tin qua các kênh truyền thông đại chúng… Các nội dung phổ biến tập trung vào việc nâng cao nhận thức về tật khúc xạ, các yếu tố nguy cơ như tư thế ngồi học sai, sử dụng thiết bị điện tử quá mức, ánh sáng không phù hợp… Đồng thời, hướng dẫn học sinh và phụ huynh áp dụng các biện pháp phòng ngừa đơn giản mà hiệu quả như duy trì khoảng cách đọc và viết hợp lý (30–35 cm), học tập trong môi trường đủ ánh sáng tự nhiên, hạn chế thời gian nhìn gần liên tục, tăng cường các hoạt động ngoài trời ít nhất 1–2 giờ mỗi ngày để giúp mắt được thư giãn và điều tiết linh hoạt.
Với sự chỉ đạo sát sao, phối hợp chặt chẽ và triển khai đồng bộ các giải pháp chuyên môn, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Quảng Ninh đang từng bước góp phần giảm thiểu tỷ lệ mắc tật khúc xạ học đường trên toàn tỉnh, đồng thời bảo vệ thị lực cho thế hệ trẻ – những chủ nhân tương lai của đất nước. Những nỗ lực không mệt mỏi này đã mang lại hiệu quả tích cực, từng bước cải thiện chất lượng sống và học tập của học sinh, đồng thời góp phần giảm gánh nặng y tế cho gia đình và xã hội.
Tuy nhiên, để các kết quả đạt được có thể được duy trì một cách bền vững và lan tỏa rộng khắp, cần có sự chung tay của cả cộng đồng. Gia đình đóng vai trò nền tảng trong việc hình thành thói quen sinh hoạt lành mạnh cho trẻ. Nhà trường cần tiếp tục tạo môi trường học tập thân thiện với mắt, tăng cường lồng ghép giáo dục sức khỏe thị lực trong chương trình học. Các cấp chính quyền và tổ chức xã hội cần hỗ trợ mở rộng độ phủ của các dịch vụ chăm sóc mắt chất lượng, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa – nơi trẻ em còn ít cơ hội tiếp cận với các dịch vụ chuyên khoa. Có như vậy, công tác phòng chống tật khúc xạ học đường mới thực sự trở thành một phong trào toàn diện, góp phần xây dựng một cộng đồng khỏe mạnh, thông minh và phát triển toàn diện từ đôi mắt.
Thanh Nga (CDC)
